(15.Aralık.2012) 

Kenan  Mortan  /  Prof. Dr. /  MSGSÜ Öğr. Üyesi 

Q1- Eskişehir sizce Türkiye’de nerede duruyor?

KM- Bu işlerde 1. ölçü bölgeden çok ülkenin nerede durduğudur. Türkiye 2012’den sonra Kemal Derviş Programı ile nicel yönden  bir sıçrama yapmıştır. Ancak ayni şeyi nitel   gelişmeler için  söylemek mümkün değildir. Sistem ,hep büyüyen bir kartopu örneği, cari açık üretmektedir. Rakamlar büyüdükçe ,açık artmaktadır. Hint asıllı iktisatçı Bhgawati’nin güzel ifadesiyle  bu  ‘’ fakirleştirici bir büyümedir’’.

Bu tablonun içinde Eskişehir fevkalade ‘iyi’ bir yerde duruyor, çünkü sistem açık üretmiyor.

Dikkat ederseniz,  ‘’ rakam ‘’kullanmıyorum ama ‘’ Eskişehir aldığından fazlasını satıyor ‘’ diyorum.

Kısacası ,Eskişehir imalat sanayisi katma değer üreten bir model. Türkiye’de hepimizin bu modelden öğreneceği var.

Bu model bir tesadüf  sonucu  ortaya çıkmadı. 1969 ‘da   Eskişehir Sanayi Odası  Meclisi ‘Topluma Dönük Sanayiciler Bildirisi ’ile  montaja dayalı bir sanayinin katma değer üretemeyeceğinin altını çiziyordu. Eskişehir  sanayisi  bu Bildiri’nin gereği olan sanayileşme modelini  çeşitli   anlamlı  örnekleriyle ortaya çıkardı. Bu Bildiride özel   emeği  olan Mümtaz Zeytinoğlu’nu rahmetle, hayırla ve özlemle yaddediyorum.

Q2- Eskişehir’in potansiyeli olarak sizce neler var? Potensiyel iyi değerlendiriliyor mu?

KM- Bir uzmanın yılda bir  kaç   kez gittiği   bir bölgede potensiyel keşfetmesi beklenmemeli, umulmamalı. Ben izninizle soruyu   ‘‘Potansiyelini iyi değerlendiriyor mu? ‘’  şeklinde  değiştiriyorum.    Soruyu   böyle sorarsanız vereceğim cevap ‘Evet, potansiyelini iyi değerlendiriyor’ şeklinde olacak.  

Bunda ,   ESO  ve  Başkanı  Savaş  Özaydemir’in sistemli  ve  yılmaz   odaklanmasını   kutluyorum. Eskişehir sanayinin  oluşturduğu  havacılık, raylı sistemler ve seramik kümeleri , ‘’ samanyolu  üstünde ‘’  anlamlı kalite yolculukları   yapacak,  inanamıyacağımız   kadar güzel örnekler doğuracaktır. Çünkü bu hedef sektörler, Eskişehir’in  sanayi  mirası üzerinden doğan, adeta küllerinden doğan zümrüt-a  anka  kuşlarıdır.1988’de dostum   Dr. Rüştü  Bozkurt   ile   birlikte  ESO için kaleme aldığımız ‘Eskişehir Sanayi/ Dün-Bugün-Yarın’ çalışmasına göz atmalarını önereceğim. Yeni modelin ,kamunun   ortaya çıkardığı    Hava  İkmal ve Cer   Atölyesi üzerinde yükseleceğini ,o günlerden söylemişiz.

Yeni yöneliminde    Eskişehir     Sanayii  bu kalp ritmi üzerinden yürüyor. Bu yüzden   yolu yanlış değildir, yanlışlık yapabilir ama çıkmaza   hiç saplanmaz.

Q3- Şehrin göremediği potansiyel var mı?

KM- Aman, lütfen potansiyel keşfine çıkmayalım. İş döner Beckett’in bu ‘’ Godot’u Beklerken ‘’ deki  sonsuz bekleyişe döner. Kent-sanayi elbirliği   yapmış  ,kendince 3 sektörü geleceği için belirlemiştir. Bundan sonra   artık    bir keşif değil bir odaklanma gerektirir. Odaklanma ,bir iş planıdır. İş planı ciddi mesai demektir. Bütün bunlara baktığımızda, Eskişehir ‘in  2020’ye denk ,gündeminin tam gün  esaslı  hatta  saat  hesabıyla  500   milyon   saat / yıl olduğunu söyleyebilirim.  ( Meraklısına    Not : Organize  Bölgede  her  bir  işletmenin       1  milyon     saat  /  yıl  karşılığı  üretimleri  olduğunu    varsaydım ).

Q4- Eskişehir sanayini başlangıcından bugüne nasıl değerlendiriyorsunuz?

KM- Galiba oldum olası bu şehrin kalkınma tutkusuna ‘meftun’ oldum. Meftun , Arapça karşılıyla tutkun demektir. Tutkun olmak için ,tutkulu insanlara gereksinim vardır. O insanlarda Eskişehir’de yaşar. Üretmeyi ibadet sayan insanları ,Eskişehir’de ilk kez 1976’da tanıdım. İrtibatım hiç kopmadı. Son 2012’nin Aralık ayında yeniden üç ayrı  oturumda buluştuğumda ,sanayici kimliğiyle  , tutkun olmayı bırakın ,işine vurgun insanlarla karşılaştım. Çünkü artık sonuç alıyorlardı, düşleri gerçek oluyordu. Belki değişen tek şey’ 70’lerde tanıdığım 1. kuşağın bugün artık direksiyonu 2. kuşağa devretmesiydi.  Bu yüzden benim   nesnel bir değerlendirme yapmam beklenemez.

Q5- Eskişehir’in kümelenme çalışmalarını nasıl değerlendiriyorsunuz?

KM- ‘’Aklın yolu ‘’Türkçe’mizin güzel bir sözüdür. ‘Aklın yolunu kulanmak’ daha da güzelidir. Küme yeni bir keşif değil, iktisadın  bilge  adamı  Alfred  Marshall’ın   faktör  verimi   yaklaşımının     ambalajlanmış yeni halidir. Bir sektörün tüm paydaşları bir araya gelirse küme oluyor. Yani aklın yolu buluşuyor. Şimdi aklın bu yoluna yorum mu gerek? ‘’Akla sağlık ‘’ der, geçeriz. Aynen de böyle…. Bu işte once ilk alkışı kamu hak ediyor. Zira kümeyi akıl etti, Türkiye’ye monte etti.  AB bu modeli fonladı. Yurdun çeşitli  yöreleri    ama  özellikle    Eskişehir bunu  içselleştirdi. Eskişehir, Türkiye’nin 10 kümesinin 3’nü doğurduğuna göre  ‘’Anadolu’nun Toprak Anası ‘’ Eskişehir’de çok doğurgan  olmuş . Doğurganlık bereket olduğuna gore, fazlasına ne hacet  ?

Eskişehir’in kümeleri ,bundan sonra bereketin yolunu adım adım katre katre, aşama aşama, aynı hayatın ritmi gibi keşfedecek ve  sonunda bulacaklardır. Bunda hiç  kuşkumuz  olmasın.

Kümelerdeki  doğru öncülükler , çocukluk hastalıklarını   da azaltacaktır.  Bu açıdan   küme  öncüsü  olan Vitra, Tülomsaş ve TEİ   her evin gururlanabileceği has evlatlardır ve bu ağabeyliği  hakkınca yapıyorlar  ve  yapacaklar.

Q6- Eskişehir’in yapması gerekenler nelerdir?

KM- ‘’Hariçten gazel okumak ‘’ hoş bir deyimdir , değil mi? Bu soru ile buna çanak tutuyorsunuz ama ben haddimi biliyor ,böylesine önerilerden kendimi  alıkoyuyorum. Eskişehir’in geldiği noktada   artık en önemli olay ,bu anlamlı yürüyüşün akortlu bir müzikale dönüşmesidir. Bunun gerçek  anlamı, özelin kamu ve yerel otoriteyle kol kola ve kucak kucağa yürümesidir. Bu, Türkiye’mizde çok söylenegelir ,ancak uygulamada  aksi olur. Çünkü ‘küçük olsun benim olsun’ anlayışıyla, küçük dünyanın ben-merkezciliği  ortaya çıkar.

Görüyorum ki, Eskişehir bu  yanlışlıklar batağına girmekten uzak duruyor. Eskişehir Büyükşehir Belediyesi’nin ‘‘Stratejik Plan -2015 ‘’de 7. hedef olarak ‘Eskişehir’in gelişimine katkı sağlayacak her türlü işbirliği gerçekleştirilecek’ ifadesi ile karşılaşıyoruz. Açılımında ‘Şehre katkı sağlayacak, özel sektöre özgü faliyetlerin gerçekleştirilmesinde de, Eskişehir Büyükşehir Belediyesi olarak, her türlü kolaylaştırıcı rol üstlenecek, gereken alt yapının oluşturulması sağlanacaktır’ denilmiş. Bu ifadenin ne denli ben- merkezcilikten uzak olduğunu söylemeye gerek var mı? Eminim ,bu ifadeye son rötuşu   Reis Prof. Dr. Yılmaz Büyükerşen  yapmıştır. Kendisine   eski  ve   seçilmiş  Rektörüm   olarak    duygularımı iletmeme izin verin.

Q7- Eklemek istedikleriniz var mı?

KM- 1978  Kasım’ında  ‘’Sanayide Gelişme ve Eskişehir Örneği’ başlıklı çalışmamı ‘‘Karıncalar Büyüktür ! ’’ ifadesiyle  bitirmiştim.  34 yıl sonra   bu  sözlere eklemek istediğim   bir  şey yok   ama yinelemek istediğim bir ifade var : Karıncaların büyüdü   ve  onlar  Eskişehir’de   şimdi  daha  iyi hissediliyor!

Ne mutlu bize, ne mutlu onlara, ne mutlu Türkiye’mize…