Konumuz silahlanma / silahsızlanma , öldürme / yaşatma , savunma / savaşma  gibi dual  anlamlar içeten bir  konuya  gelince,  Albert  Camus’yu ( 1913-1960 )   geçiştirmenin  olası  olmadığı savındayım. 

Camus,   Nobel Edebiyet Ödülü ‘nü  1957 ‘de  almış en genç ikinci  yazar olarak aslında  ‘’absurdism ‘’(uyumsuzluk)  konusunun isim babası olarak  bir  filozof olarak nitelenmeyi  daha  fazla  hak etmektedir.

‘’Uyumsuzluk ‘’ temelde insanın  yaşamı sorgulaması ve anlamlandırmadır. İnsanoğlu‘nun  ‘’ebedi’’ mutluluğu   ve yaşamında ‘’ucuz çözümler’’  yoktur. Tezi,bir  ‘’deneme’’ olarak yazdığı 1942 ‘de yazdığı  ve Gallimard’ın bastığı Le Mythe de Sisyphe(Sisifos Söyleni) (X) eserinde  geliştirilmiştir.  Sisifos,   antik tanrılarca  her gün  yükseklikten   düşüp gelen  taşı  yerine taşımakla cezalanmıştır. Bu biteviye eylem onu bir yandan  yaşamın bir  ‘’hiçlik’’  anlamına  kavuşturur, öte yandan bu taşı  o her gün yerine taşıyarak  yaşamını anlamlandırır.Yaşamın anlamı, dünyanın saçmalığını bile  bile direnmektir.Bu ana ulaştıktan  sonra insan  ‘’başkaldırı’’ ile   gerçek boyutlarını kazanabilir.  Bu  zıtlıklar üstünden Camus   yaşamı yorumlayamama , rasyonel ve  akli nedenlerle  yaşam ilkeler geliştirememizle, bizi  ‘’ absurd ‘’   kavramıyla  buluşturur.   Nazi Almanya’sına  bir gönüllü olarak  savaşmaya  gittiği 1940 Avrupa’sında   ‘’ absurd ‘’ kavramıyla    buluşan   Camus   burada haklı olarak ‘’ Bu durumda intihar bizim için bir zorunluluk olmaz mı ? ‘’ sorusunu sorar  ve buna  yekten ‘’ hayır ‘’ cevabını verir.   Onun yaklaşımı ‘’ filozofik intahar’’dır ve bu da bize  ‘’ çelişkinin  yaşanması şansını ‘’ verir.  Bu eylemin adı  ‘’  absurd  halinin onayı ‘’ (acceptance of the absurd ) aşaması olur.

Veba ‘da  çocukluk yıllarının geçtiği  Cezayir’in Oran kentinin  tümünün veba salgını sonrası  karantinaya alınmasıyla  bir ‘’anlatıcının’’ ağzından – Camus –dile getirilir (XX). Salgın ve salgının bitmesi ve karantinanın   kaldırılması   arasında  15 aylık süre   5 ana   karakter  üstünden gerçekleştirilen bir   anlatımdır. Burada  veba olgusunun ekseninde,   insanın   en yakınlarının ölümüne bile hissetmemesi , ölümün önce olağanlaşması,sonra sıradanlaşması, sevginin dumura uğraması, kısacası  gerçekliğin  yitimi  ve ‘’saçma ‘’ denilen yeni olgunun  yaşanması öne çıkar.Eserin ana  izleği,  filozofun   D. Foe ‘dan ödünç aldığı  ve eserin 1.’nci sayfasında ‘’giriş’’ olarak kullandığı ‘’Bir  hapsedilmişliği  başka  bir hapsedilmişlikle  göstermek, gerçekte  var olan herhangi bir şeyle göstermek kadar mantığa uygundur ‘’ sözlerinde saklıdır.   

Büyüdüğü  Cezayir  ve yoksul aile ortamında   Camus  ‘’ mutluluk’’  vetiresi ‘’ doğallık’’la  değil,  kendi  kurallarımızla  yaşayarak, kendimizi bulmamızın   aracı olacaktır.‘’Absurd’’ olan  yakalanmadan   ‘’tepki ‘’ geliştirmek mümkün değildir,  bu da  bize yaşamın anlam desenini ortaya çıkarmamıza yarar.

Doğduğu tarihte  Fransa   sömürgesi olan Cezayir’de yaşam ztlıklarını  yaşayarak serpilen Camus,  felsefesinin   zihni temellerini  Danimarka asıllı  filozof  Soren Kiekergaard ‘ın ( XXX ) 1849’da yazdığı  eserden almıştır. Kiekergaard’ın   ‘’absurd’’ kavramına  ulaşması aşamasından sonra tinsel  bir dünyada  ‘’ çözüm ‘’ aramasına  karşılık,   Camus için bu  ‘’ uyumsuz olanın yaşanmasıyla  en geniş bağımsızlığa  ulaşma ‘’ olur.Anlam ve değer  mantıksal olarak   yaratılabilir, çünkü  yaşamın içsel/doğal bir  anlamı  yoktur.  Bu aşama  bireye  anlam yaratan   projelere –eylem deyimini kullanmaktan Camus  kaçınmaktadır- girişme  bilincini  yükler.  Bu bireyin anlam inşa  sürecidir.  

Camus’da hep bir düalizm  vardır ve  bu düalizm yaşam X ölüm , karanlık X aydınlık kavramlarıyla  hep atbaşı gider.Adeta  Hegel’in(1770-1831) yazdığı ‘’Science of Logic ‘’de(1816)  (XXXX)vurguladığı gibi mantık bilimi  ‘’önceki metafiziğin yerini alır ‘’.Artık mantık  diyalektiğin özdeşidir  ve düşünme, olma eylemiyle birliktedir, tek parçadır.J. Fichte’deki  sentez  tezin ancak antitezi  geliştirmesiyle erişilecek  bir konumdur.Orjiniyle irdelenecek olursak  bu konum  İ. Kant’ın ‘’Pratik Usun Eleştirisi ‘’nde ( 1781 ) ( XXXXX) dediği şekliyle   ‘’ sentetik yargı olamaz ‘’halidir. Bu diyalektik bütünlük, sonuçta K. Marx’ın felsefesinin  özünü oluşturacak   ve ‘’Felsefenin Sefaletinde ‘’ (1847) adını ‘’diyalektik materyalizm’’  verdiği  olguya ulaşacaktır Marx’a göre gerçeklik   dünyanın yeniden yorumlanmasından çok  ‘’ dünyanın değiştirilmesi‘’dir  ve bu kuşkusuz insana yeni gerçekliği  bulduracak Camus’ün  ‘’ absurdizm ‘’  kavramından  çok uzak bir haldir.      

Camus’dan kıssadan hisse çıkararak,  savaşa, savaş aletlerine, savaş ortamına,savaş kışkırtıcılığına  karşı çıkmadan  ‘’ Sisyifus’’da odakladığı insan öznesinin kendi  başına ve doğaçlama olarak  yaşam tatminini bulması mümkün değildir, çünkü öyle bir şey yoktur. Camus‘un absurdizmi,  insanı ‘’ yokoluş ‘’ anına  kadar  barışsever olmaktan öte, barışın nesnel ortamını inşa  edecek  bir  ‘’ barış projesi misyoneri’’ yapmaya davet etmektedir. 

Genç yaştaki trajik ölümüyle  Camus’ün  absurdism   bir düşünsel  akım olarak    verimli tartışma  ortamından uzaklaşmış olsa da,  bu  akımdan esinlenen    ‘’ absurd tiyatro ‘’‘nun   anlamlı  temsicileri  S. Beckett (XXXXX),(XXXXXX) F. Dürrenmatt,( XXXXXXX) oyun düzenlerinde  ‘’ insanı ‘’ sert ve  çarpıcı olgularla buluşturarak,   bireysel  mutluluğun  olmazlığını,  ancak  varoluş  nedeninin ‘’saçmalık’’   olduğunun keşfiyle  anlamlandırılabileceği izlenimini verirler.  Toplumsal mutluluğun inşa  edilebileceği  izleğiyle  insana  barışı / huzuru inşa etmenin bir  misyon görevi olduğu mesajını iletirler.Yeter ki gerçekliğin kesinliğinden uzaklaşılsın…  

Savaşa,silaha, baskıya, totaliterizme yaşamı boyunca  hep kafa tutan  ve Avrupa bütünleşmesinin soluksuz bir  savunmanı olan Camus’un   kısa  ancak   anlamlı yaşamı,   sivil duruşun   öncelikle sorgulayan, sonra da  bunun  pratiğini ( praxis)   yerine  getiren bir   duruş gerektirdiğini  söylemektedir.

O, bir   ‘’ karamsar ‘’ olmaktan   çok,  dünya hallerini ‘’ tabula rasa ‘’ ( sil baştan ) yapmaya dönük bir  düşün ve eylem insanıdır. Dönemdaşı J.P. Sartre’nin  cenaze töreninde onu nitelemek için  kullandığı deyimle  ‘’o inatçı bir hümanist’’ dir.

Savaşan dünyaya karşı çıkan bu  praxis, Camus‘un yalın  sözleriyle  ‘’ Sadece suça ortak olarak yaşıyoruz ‘’  saptamasını da tersyüz etmemize olanak sağlamaktadır.

Ölümünün 60.yılı olan  2020’da, O, anılmayı  fazlasıyla  hak ediyor…   

——————————-

X A. Camus, Sisifos  Söylencesi,çev. Tahsin Yücel,Can yay.,15. Baskı ,2010

XX A. Camus,Veba,çev. Nedret Tanyolaç Öztokat, Can yay, 15.baskı

XXX S. Kiekergaard, The Sickness Unto Death,Princeton Uni. Press,1983

XXXX F. Hegel,Mantık Bilimi,çev.Aziz Yardımlı,İdea yay,4. Baskı,2014

XXXXX İ.Kant,Pratik Usun Eleştirisi,çev.İsmet Zeki Eyüpoğlu,Say yay, 2013

XXXXXX S. Beckett,Godot’yu Beklerken ,çev. U. Ün-T.Günersel , Kabalcı yay, 4. Baskı ,2012

XXXXXXX A. Yüksel ,S.Beckett Tiyatrosu ,Dünya Kitapları,2006

XXXXXXXX F. Dürrrenmatt,Duruşma Gecesi,çev.  Kasım Eğit, Can yay.

=================

HUKUKÇU ÖZENÇ AFACAN’ın  YORUMU / 3.05.2020 Albert Camus her filozof gibi yaşadığı dönemden etkilense de onun felsefesini evrensel kılan bazı noktalar vardır. Yabancı romanındaki “uyumsuz” olma kavramı, kendini bu dünyaya yabancılaşmış olarak bulan insanı açıklar. Yabancılaşma kavramı Sanayi Devrimi ve endüstrileşme ile ortaya çıkmıştır. Kökenleri Hegel’in diyalektik düşüncesinde yatar. Marx kavramı emeğin ürettiği metasına, insanın dünyaya karşı yabancılaşması olarak görür, Marx’ta kavram emekçinin üretim sürecinde “baş aşağı durması” olarak nitelenebilir. Camus ile Marx aynı noktalardan yola çıkıp farklı sonuçlara varırlar. Camus’da yabancılaşmış insan uyumsuzdur, evrende yeri yurdu yoktur. Bağlanamaz, inanamaz; düşünür, eyleyemez. Camus böylece “saçma” kavramına varır. Camus’nun düşüncesini 1930-40’lı yıllarda biçimlendirdiği düşünülürse dönemin birçok düşünürü gibi savaştan ve etkilerinden şaşkına dönmüş olması saçma kavramının bağlamını gösterir. Sisyphos sonsuza kadar kayayı zirveye çıkarmakla yükümlüydü; Dostoyevski’nin Ölüler Evinden Anılar romanında Sibirya’daki mahkumlar cezalarının parçası olarak zorunlu çalışmaya mahkum edilmişlerdi, çalışmanın hiçbir ekonomik değeri olmadığı gibi mahkumlar bunun farkındaydı da. Saçma doğayla, tarihle, toplumla uyumsuz olan yabancılaşmış ama yabanileşmemiş insanın doğaya, tarihe, topluma verdiği cevaptır, sonsuz bir kahkahadır. Camus böylece başkaldırmaya ulaşır. Marx’taki üretim araçlarının ve tarihin diyalektik çözümlenişi ve kapitalizmden sosyalizme geçişin “bilimsel”zorunluluğu Camus’da metafizik efendi-köle diyalektiğine dönüşür. Başkaldıran insan kimdir? Romantik züppe mi, devrimci işçi mi, anarşist mi? Başkaldıran insan efendi olmak isteyen kölenin efendi olmadan önceki halidir. Marx sosyalist devrim yoluyla tarihin sona ereceğini, insanın yabancılaşmasının biteceğini ve proleteryanın devrimci zaferini öngörmüştü. Camus ise bize ister ussal ister usdışı olsun her türlü devrimin sonunun efendisini öldüren kölenin yeni efendi olmasıyla sonuçlanacağını göstermiştir. “Kral öldü, yaşasın kral.” Çünkü Camus’nun da dediği gibi yıkmak kolay yapmak zordur. O başkaldırıyı köle ayaklanmalarında görür, işçi hareketlerinde bulur. Genel oy hakkı ve adaletli bir toplum için mücadele edenler onun başkaldırmışlarıdır, Stalin ya da Hitler’in köleleri değil. Camus’nun başkaldıran insanı Hegel’in efendi-köle diyalektiğine verilmiş bir cevaptır: Efendisiz ve kölesiz bir hayat için başkaldırır