J. M. KEYNES ‘ÜN ÖLÜM İLANI !

( İktisat ve  Toplum dergisinin  Aralık  2016  KEYNES Özel Sayısı için   hazırlandı )

==================================

J.M.Keynes‘i yargılayabilmek için iki felsefi  ilkeden yararlanmak istiyorum :

1-Çok Mantıklılık İlkesi: İki ya da fazlası mantığın varlığı  bir sentezi değil  dualiteyi yaşatır.

2-Yinelenme İlkesi :Zıtlık ve tamamlayıcılık  iki olgu  arasındaki  ilişkinin biçimidir. Bir şey   diğerinin hem ürünü hem de üreticisi  olur. 

Günümüzü yorumlamada önemli bir köşetaşı mikro-enformatikle, mikrobiyolojinin gösterdiği  büyük  aşama   ve  yanyana  gelmeleriyle   yaratıkları   etkide    aranmalı.  

Dünyada  en küçük olanla,  en güçlü olan, hem buluştu hem de birleşti. Geleceğin hiç bir yerde  yazılı olmadığı bir  dönemdeyiz. Kant ‘ın  ‘’İnsan aklının   hem sınırsız  gücünü hem de sakatlığını  gösteren insanların    dünyanın yasalarını değil sadece olguların bilgisini    edinebileceğini ‘’ anlatan insan aklının sınırlarındayız ( Saf Aklın  Eleştirisi ).  

‘’Üstün Düzen ‘’anlayışı  ve  ‘’Aklın Efsanesi’’  sona erdi…

İnsanoğlunun tüm dünya  yasalarını  bilip  yönlendireceğini   söyleyen  ‘’kosmos‘’  görüşünün  ‘’ taxis ‘’e  baskın çıkması,  beş   gelişmeyi    getirdi  :

1-Kitleler Çağı bitti.

2-Rekabet ortamına dönüldü,KOBİ  girişimleriyle   dinamik  girişimci  anlaşıldı ;  Schumpeter ,   Keynes’in yerini   aldı. ‘’Kaliforniya Demokrasisi ‘’ adlı  bu gelişmede ,    toplumsal  gelişme ,makro  kararlar   yerine , işletmeler  ve  onların verimliliğiyle belirlenmeye    başladı.

3-Yöneticinin   seçkin işlevi ,  toplum modellemesi  ya da  sosyal mühendislik  yaparak değil  insanların   siyasal   sisteme    katılımının sağlanmasıyla   anlaşılır oldu. 

4-Devlet,insan haklarına dayalı bir  organizasyon   olmasıyla kural koyucu /  düzenleyici /  denetleyici   oldu ,bürokratik   makinayı ( aparat ) kıracak   de- regülasyonlar   önem  kazandı.

5-Toplumsal katılımcılık kalkınma ve  demokrasinin uçtan  ve  yerelden   başlamasını   gerektirdi.            

Dünyanın  ağırlık merkezi ulusal  ekonomilerden  çıktı  ,  evrenselleşti ve dünya ekonomisine–globalleşme  demiyorum– dönüştü. Tekil iktisat politikası   uygulaması  imkansızlaştı.

Genlere  özgü  olan  ‘’kültür‘’ yerine  ‘’uygarlık‘’ tanımı  öne  çıktı,akıl evrenselleşti, ‘’Rabbena hep bana ‘’  diyen   yeni bir tüketici tipi   belirdi. Bir  ‘’Gerçekçilik  ve  Normallikler   Çağı‘’na girildi,tartışma‘’kapitalizm‘’ve‘‘sosyalizm‘’ ikileminden çıktı, ‘’Açık Toplum ‘’  ya da ‘’  Totaliter Rejim ‘’ayırımıyla ,K. Popper‘in kullandığı başlıkla‘’Açık Toplum ve Düşmanları ‘’üstünden yapılır hale   geldi.   

Koruyucu Devlet Totaliterdir 

Teknolojinin büküm noktalarının hızlandığı ortalama  ürün olgunluk eğrisinin bir  yıla indiği,iletişimle  her  türlü    haberleşme   ve  bilgi   aktarma    olanağının  olduğu   bir   dönemde, özünde sosyal   devletçi  nitelikte  makro politikalar, sadece   totaliter  devlet inşasına  yarayan bir  harç malzemesi. Yeniden keşfedilen insanla Hayek‘in 1943‘de    ‘’Kölelik Yolu‘’nda   hicvettiği   ‘’ sosyal devletçi uygulama ‘’ tahtından  alaşağı   edildi.  ‘’Koruyucu Devlet’’ anlayışı,totaliter  devlet   eşdeğeriyle  anılır oldu.

Kendilerini   her sorunun  saatcısı ,toplumu da bir  saat olarak kabul eden ‘’sosyal refah  şövalyeleri‘’ nin   vaatleri  tükendi Orwell ‘in  1984 adlı eserindeki  ‘’Büyük Abi ‘’ (Big Brother)‘’Yeni Sınıf ‘’ ayrıcalıklarını   kaybetme  noktasına    geldi. Olay    devlet  –  halk    zıtlığına     gelip  dayandı.

Aklın  felsefi serüvenini   yazan  Roussau‘nun  ‘’akıl artı duygu‘’su akıldışılık ile şekillenen ve  anı yaşayan  bir kalbin sesi olmasıyla Goethe‘yi de çok etkileyen   ‘’  Fırtına   ve  Çoşku ‘’su (Sturm und Drang  )   ile  buluşunca , Hegel  elinde  diyaletik bir   mayalanma  yaşadı :yeni bir  hümanizm  anlayışı  ortaya  çıktı. ‘’İnsan  özgür olmayı    hakeder ! ‘’diyen bu hümanizm ,  ‘’  kendi kozasını ören   birey‘’  e ulaştı.Devletin  sınırları -en azından  felsefi   anlamda- yeniden   gözden   geçirildi.     Devletleştirmeye   demokratik anlamda    son verme    ve  bürokratik aygıtın   köklerine  el atılması   ‘’ Dolaysız  Demokrasi ‘’  ye geçiçi   hazırladı .  

Neler ölümcül devinim   yaratır ?                 

21.yy.‘da,Galile,Leplace ve Newton‘un yarattığı‘’ mükemmellikler ‘’ , ‘’mutlaklıklar ‘’ ve  ‘’edebi kalıcılıklar‘’     artık geride   kalmış durumda.

Marksist  eskalatolojik    vaat   ve  öngörmelere  de    artık  ‘’fazlaca‘’ yer  yok.

Hegel + Marx’ın  traji-iyimserliği ve Nitzche+Wagner ‘in   traji-kötümser devinimi yerini Toynbee‘nin‘’belirsiz  devinim‘’ine  bıraktı.Şair Valery bu  belirsizlik için  ‘’ölümcül  devinim‘’  adını veriyor.İnsanoğlu çoklu ve çoğulcu kimliğini    yaratırsa -öyle umalım- Valery  yanlışlanacak.  

Değilse , yeniden   kitlevi  savaşlara ve  kitlevi  ölümlere  yolaçacak  bir devinim bu…Tam anlamıyla    birbiri içine  girmiş  ve  birbirini etkileyen  bir  diyalojik   hal…

‘’Toplum gönüllüsü ‘’toplumsal farklara  dayalı çeşitliliği, nisbiliği araştırarak,‘’yeni üretkenliğ‘’yaratmak   zorunda…   

Bunun için Heidegger’in kullandığı terminolojiyle ‘’Ön-yargısız düşünme‘’gerekiyor.Herşeyi metalaştıran,standartlaştıran,anonimleştiren ve atomlaştıran ABD   kapitalizmine   karşı  ,filozof  M. Weber ‘in  ‘’liberal etik ‘’ine ihtiyacımız var.            

Kalıcı sorular   sormak…

Sağduyu Descartes için ‘’Dünyada en iyi paylaşılmış  nesnedir ‘’. 

Bu  dünya  ortamı sağduyuyu  en çok paylaşılmış   nesne  haline   getirmeyi gerektiriyor. Bunun için  kültürel kalıplar   yerine,  insanlığın ortak mirası    bir  ‘’ uygarlık kabulü   ve uygulaması ‘’ na  geçmemiz  gerekiyor.‘’ İnsan, her  şeyin  ölçüsü haline ‘’  gelmek zorunda ( Protogoras ).  

R. Scruton* soruyu şöyle   tanımlıyor :

-Yüzyüze olduğumuz temel problem,ahlaki   hükümlerimizi   gerekçelendirmekten çok , onların dayandığı   kavramları   gerekçelendirmektir.Bu  problem,modern   felsefenin de   merkezi sorusudur   ya da  öyle  olmalıdır : İnsani dünyanın anlamı ne  olabilir ?

Sonra şu vargıya    geliyor :Felsefi cevaplar   edebi  değildir   ama  sorular  kalıcıdır…

35.  Tüyap Kitap  Fuarı’nın  ‘’Onur  Konuğu’’ olan Profesör   İoanna Kuçuradi**   bunu şöyle   betimliyor   : 

–Gerek yaşamdaki bir konuda gerek bilimsel  bir  saraştırmada   doğru   soruyu  sormak için problem  doğru  saptamak gerekir. Aksi taktirde problem uydururuz , daha  doğrusu  yapmak  istediğimiz  her şeyin   yolunu açmak için bir problem uydururuz.Bir durumu  doğru  adlandırmak  için önce  onu  doğru  ortaya  koymak gerekir.Bu da   ayrı ayrı  ama  bakılan anda zamandaş   olayların   bir yerde   nasıl düğümlendiğini    ve  bu düğümlenmenin   yarattığı    etkiyi  saptamakla  olur.

Bu    soruların / saptamaların  ışığında, J.M. Keynes  nerede  yer  alıyor ? 

Profesör Paul  A. Baran‘ın klasik   bir  klasik  eser  olarak   saydığım ‘’Büyümenin Politik Ekonomisi‘’ eserinde, *** J.M. Keynes‘in yatırımı  dışsal olarak belirlenmiş bir değişken  olarak   ele aldığına,yatırımın   bileşenlerini   ihmal ettiğine,gelir ve  istihdam örgüsü  etrafındaki  tartışmayı dışladığına ve monopol / oligopollerin etkisini   yoksaydığına   dikkat  çeker.  

Prof.A.Hansen‘in 1939 ‘da vurguladığı ‘’Kuşağımızın temel  ilgi  odağı  varsa/ yoksa  yetersiz  yatırım  düzeyi ‘’.   1929  Büyük Buhranı  sonrası  iktisatçıların  temel   kaygısı  ‘’ yatırım güzellemesi ‘’yapmak.İktisadi olayı ‘’Kaçırılan Yatırım Fırsatları  ‘’(Hansen)  olarak   adlandırmak  mümkün.

Keynesgil savların   anlamsızlığını farkeden Prof.M. Kalecki 50’li yıllarda ‘‘Önemli  olan  insanların tüketici  olarak sayıca artışı değil  satınalma  gücünün  artmasıdır ‘’  değerlendirmesi yapıyor.****Bununla,Keynesgil    sacayağın   bir   önemli değişkeni olan   ‘’ efektif  talep ‘’ in ekonomi -politik  anlamda temel sorunu   gözardı   ettiğini  belirtiyor.

Keynes‘in öncülük ettiği  iktisatçı korosunun, hizmet ettikleri sosyal ve  ekonomik sistemin sonsuza dek  yaşamasını teminen,  akılcılık   adına  sürdürdükleri  akıl-dışılıkları  ‘’Hizmet ettikleri  sosyal ve  ekonomik  sistemin  sonsuza dek   yaşamasını teminen ,  ideolojik    düşünceyi  ‘her  harcama iyidir‘ noktasına   gelip   dayandırıyor.‘’.

Tartışmanın eksenine  ‘’devlet  harcamaları’’   ve   ‘’çarpan   etkisi’’ taşınıyor.‘’Efektif   talep’’ ekonomik  dirilişin  mihenk taşı   haline   geliyor.  

Keynes de  kişisel olarak  konunun  çıkmaz  sokakta olduğunun  farkında… 

Tüm kişisel servetini yitirdiği 1929  Büyük Krizi sonrası,   1936‘da  yayınladığı  ve   amentüsü sayılan  ‘’ Genel Teori ‘’  adlı eserinde *****  Keynes  hep gel- git   hali   yaşıyor.  Varolan karlı  yatırım düzeyinin     sosyal    yararlılıkla   her zaman örtüşmediğini  kabul  ediyor.Diğer  yandan ,üretim  faktörlerinin  yerindelikten uzak  kullanımının  çok  önemli  olmadığını kaydediyor.Asal olan  üretim  faktörlerinin  bileşkesinden oluşan  yatırımın   toplam  düzeyini  yükseltilmesi.Ölçüsü,  karlılıkla  ifadesini  bulan   sermayenin marjinal etkinliği. Likidite  tercihi  için rasyonel   tüketiciyi   arıyor.Likiditenin,gelir dağılımı  bozukluğuyla  doğru orantılı  ilintisini   gözardı ediyor.             

Keynes kimleri  besledi ?

Keynes‘in ‘’devlet  yatırımları/efektif talep ve tam istihdam‘’sacayağı,ABD‘de Başkan  Roosevelt’in  ‘’Yeni Düzen ‘’  siyasetinin   temelini oluşturdu .Nazi  Almanya ‘sında   Hitler’in   ‘’ yol ve savaş topu üretimi ‘’ programıyla ,tam istihdamı sağlayarak, 2.Dünya Savaşının   subasman  düzeyini sağladı  ,savaş sonrasında da   Almanya    ve  Japonya  ‘nın   yeniden inşasında kullanıldı.

Günümüzde  ırkçılığı  savunan Fransa ‘nın   Le  Pen   ve  bağnaz  bir milliyetçiliğe  dayalı  olarak ABD ‘de  kamu  yatırımlarıyla  refah  yaratmaya  kararlı  Başkan Trump’ın  elinde  mucizevi tek  iktisadi  politika  aletinin  J. M. Keynes‘in amentüsünden alınmış olması   düşündürücü…. 

Kargaşası  yoğun bir  dünya   ortamında   ‘’Felsefenin Beyaz Saçlı   Prensesi ‘’  Prof. İ. Kuçuradi ‘’Gözünü , kulağını  yitirmiş olan insanların  zamanında   yaşıyoruz.’’ tümcesiyle  bizlere  sesleniyor.*****  

Diyorum ki , ‘’kulağı olan’’ duysun :

–Eserinin  80.nci ,  ölümünün  70.yılında , J.M. Keynes  artık     ideolojik bir      mevtadır !

(Yeri gelmişken,lisans  eğitimi  iktisat  değil de,  matematik olan J.M.Keynes‘in 1913-1949 yılları arasında  yayınlanan yirmi iki  eserinin tamamının sorun esaslı  bir  uygulamalı konuya  dönük  olması ,hiçbir  ders  kitabının   bulunmaması , iktisatçının ‘’sorun çözme  alanında  ‘’ daha   etkin işlev  üstlenmesi   gerektiğini bize  hatırlatmıyor mu? )******.   

Saygıyla andığım Profesör Paul Baran‘ın   fizik  bilgesi   M. Plank‘a   gönderme   yaparak   kullandığı  ifadeyle, konuyu  noktalayayım :

–Sadece sağduyunun varlığı,  insanı   kendi  (küçük)   algı  dünyasından çıkarmaya, yaşayan insanın varlığını  hatırlamasına   yetmez. Oysa   insanın  yaşama,  gelişme   ve  mutlu   olma  hakkı , herhangi bir  kanıtlama ya da   doğrulama  gerektirmeyecek  kadar temel  olmalıdır.        

Tüketicinin  değil   ama insanın keşfi   için   ‘’yeni Keynes ‘lere  hiç ama  hiç  ihtiyacımız   yok !

Karanlıkta uçan Minerva kuşumuz‘’Düşünüyorum o   halde  varım ! ‘’ tümcesinde saklı…. 

———————-

*R. Scruton ,Akıllı Kişiler İçin Felsefe  Rehberi ,çev.E. Armağan   Eşkinat ,  Ayrıntı yay., İstanbul 2016    

**Cumhuriyet  Kitap , 10.11.2016

***P. A. Baran ,  The  Political Economy of  Growth ,2. Baskı, Monthly  Review  Press ,  New  York , 1968

****M. Kalecki ,Theory of  Economic Dynamics ,London , 1954

*****J.M. Keynes , General Theory of  Employment , İnterest   and Money ,London, 1936

******Radikal Kitap, 11.11.2016

******1883-1946  yılları  arasında  yaşayan   J. M. Keynes  hakkında  yazılmış  en yetkin çalışmalar ,  Prof. R. Skidelsky ‘in  ‘’  Keynes ‘’ (  1996 )  ve  ‘’  Keynes : The  Return of  the  Master ‘’ ( 2009 )   başlıklarını  taşır.