Cumhuriyetin Yaratıcı Kahramanları, Osman Arolat‘ın son eserinin adı.Efil yayınları, Arolat’ın Cuma günleri DÜNYA’da yazdığı 31 yaratıcı kahramandan bir seçkin yapmış, resim ve ek bilgilerle zenginleştirmiş.

Türkiye edebiyatında  ‘’portre‘’ şeklinde  biyografi  yazımı yaygın.  Yusuf Ziya Ortaç‘ın ‘’Portreler’’inden,  Cemal Süreya’nın ‘’Portreler:99 Yüz’’ ne,   Çetin Altan‘ın ‘’Gölgelerin Gölgesi’’ nden,  ‘’Türkiye Sizinle Gurur Duyuyor ‘’eseriyle Yıldırım  Türker’e  dek uzanan uzun bir halkadır portre yazımı.

DÜNYA başyazarı Osman Arolat ise farklı bir alana yönelmiş ‘’girişimci portreleri ‘’ yazmış. Arolat’ın bu girişimcilerin çoğunu tanıması, öykülerinin tanığı olması  onun bu ‘’ portreler ‘’ ini anlamlı kılıyor.

Arolat benden kitabı için bir önsöz istediğinde  bu ‘’ kahramanlar ‘’ için ‘’değişim liderleri‘’ deyimini  kullandım.Çünkü bu girişimcilerin tamamı fiziki eylemleriyle toplumun herhangi bir katmanında ya da yerinde  bir değişim sağlamışlar, iz bırakmışlar. Bu değişim sağlanırken, hemen hepsi olmazlardan  bir ‘’ olur ‘’ yaratmış kimlikler.

Arolat portrelerine 24 Ağustos 2020‘de başlamış. İlk portresi  ‘’Genç Cumhuriyetin Milli  Girişimcisi ‘’  Nuri Demirağ. Türkiye’nin hemen her  türden üst yapı projesini gerçekleştirdikten sonra ‘’Nu D‘’adıyla  yerli bir uçak üretiyor.Test uçuşunda yaşanan bir kaza  onun dışlanmasına  neden oluyor, köşesine çekiliyor, adeta unutuluyor, oysa ‘’Demirağ ‘’ soyadını bizzat  Gazi ona vermiştir.Demirağ gibi bir başka efsane  isim Türkiye’nin ilk çok-ortaklı şeker  fabrikasını yaratan Nuri Şeker. 1923’de 50 ortağın her birinden 600 TL alarak yarattığı sermayeyle Uşak’ta  bir şeker fabrikası ortaya çıkarır.Bir kısım ortak  sermaye katkısını nakden ödeyemeyince  kaz  / tavuk türünden ayni sermaye alır. Arolat bu öykünün tüm akışını bize  verdikten sonra  portresini ‘’Öncü Nuri Şeker ! Ülkünü yüceltmek  yerine özelleştirmede  şeker fabrikalarını sattık ‘’ironisiyle bitiriyor. Meraklısı için  ekleyeyim : Türkiye, 2000’li yıllardan bu yana  ‘’net‘’ şeker ithalatçısı. Bir diğer Cumhuriyet efsanesi kağıt sanayisinin kurucusu Mehmet Ali Kağıtçı.1936‘da Seka kağıt tesislerini İzmit’de kuruyor, sonrasında yönetimle anlaşmazlığa düşerek köşesine çekiliyor, Heybeliada’da kendi inşa ettiği evinde ölüyor. Türkiye, 2000’li yıllarda kağıt fabrikalarını  art arda özelleştirince, sonuç şekerden farklı değil, Türkiye bu alanda da  ‘’net ‘’ ithalatçı.

Vehbi Koç, herhalde Cumhuriyet döneminin ilk özel  girişimcisi. Konjonktürü iyi takibi onu 2. Dünya Savaşı sonrası sanayici yapıyor. İyi bir  kadro ile çalışmayı bilmesi herhalde bunda önemli bir etken.94 yaşında öldüğünde en önemli mirasının ‘’kurumsallaşmak‘’ olduğu, Arolat’ın portresinden çok açık-seçik anlaşılıyor. Bu örneği  tamamlayacak bir  Arolat portresi ise Bernar Nahum.  ‘’ Vehbi Koç ‘un Arkasındaki Adam ‘’ olarak tanınıyor, bu beraberlik tam 44 yıl sürüyor.İlk örnek kuşkusuz Devrim otomobili  ama seri üretilen otomobil  sanayisi ülkeye getiren insan Nahum. ‘’Anadol ‘’ onun eseri.

‘’Cumhuriyet’in Yaratıcı Kahramanları ‘’ içine filozoflar da var, Arolat’daki örnek Ahmet Hamdi  Başar. Başar, tutkulu bir liberal ama o kendisini ‘’iktisadi devletçi‘’ olarak nitelemeyi yeğliyor. Gazi’nin onun için  ‘’hayalperest ‘’ dediği bilinir, o da anı kitabına ‘’ Gazi Bana Çok Kızmış : Yine Hayal Aleminde Uçuyorum ‘’ adını veriyor. Geride 12 eser  bırakmış. Bu  Başar’ın  ‘’filozof‘’ olarak nitelenmesini  haklı çıkarıyor.

Osman Arolat’ın çizdiği bir diğer filozof ise mühendis olup sanayiciliğe  yönelmiş  Mehmet Mermerci. 70’li yıllardan başlayarak  3000 insana  yer yer her hafta, bazen ayda bir ya PTT yoluyla, ya da bir ulakla   ‘’Mektup‘’ yollayarak, liberal ideolojisini anlatmış. Yaptığı adeta bir misyonerlik. 147 Mektup‘undan etkilenenler arasında Turgut Özal‘ın bile bulunduğunu kaydediyor Arolat. Bir başka filozof-girişimci ise Eskişehir Sanayi Odası kurucusu Mümtaz Zeytinoğlu. Onun filozofisi, iki sözcüklü bir tutku : Ulusal Sanayi…. Bu tutkusunu Anadolu’ya yayarak,  montaj olmayan bir sanayi düşünün isim babalığını yapıyor Zeytinoğlu. 40’lı yaşlarında, bir kaza sonucu ölse de, bu tutku o denli kor bir ateş ki, Anadolu’nun her yanını tutuşturmuş, hiç bir kriz bu sanayi ateşini söndürmüyor. Zeytinoğlu’nun şu deyişini herhalde çok seveceksiniz: Bana yanılma özgürlüğü hakkını verin !    

Arolat’ın  yer verdiği  bir diğer  filozof girişimci ise  ‘’Toprak Dede ‘’ olarak tanıdığımız Hayrettin Karaca. Başarılı bir girişimciliği 1989‘da noktalayan Karaca, 1992’de Nihat Gökyiğit ile birlikte TEMA Vakfı’nı kuruyor. Ülke genelinde yankı yapan sloganı ‘’Türkiye Çöl Olmasın ! ‘’. İlkesi ise hepimiz için yol gösterici : Param Var Ama Hakkım Yok…

Yaratıcı kahraman portrelerinden biri Hacı Ömer Sabancı, Sabancı Holding’in temellerini atan insan. 1906 doğumlu olan Hacı Ömer’in  kanımca ilk girişimcilik hamlesi, Kayseri’den Adana’ya 450 km’lık yolu yürüyerek gelmiş olması, çünkü girişimcilik  yolunu burada açıyor. Önüne çıkan her sektörel fırsatı iyi değerlendirmesi belki de en önemli özelliği. Çırçırdan dokumaya derken, çok ortaklı bir banka kurabilmesi, kanımca koku alma yetisinden kaynaklanmakta.

Cumhuriyeti var eden girişimciliğin bir  anlamda tutku  olduğunu, geliştirdiği  buğdayı ‘’Kıraç‘’adıyla tescillenen Numan Kıraç‘ın portresinden anlıyoruz. Çeyrek yüzyıl boyunca yaptığı denemelerle ‘’ülkenin kuru toprağına‘’ uygun buğdayı araştırıyor.Sonra bir siyasal iktidar değişimi Kıraç‘a yerini dar ediyor, o da  bu ülke için yaşamsal önemi olan tarımsal  ar-ge işini noktalayıp, köşesine çekiliyor. Ama bugün kuru ülke  topraklarından az da olsa  bir verim alınıyorsa, bu da Kıraç tohumu ile mümkün.  Bir başka  girişim dahisi ise  Antep’li Mennan Usta ( Aksoy ). O da Arolat‘ın  yaratan Cumhuriyet portreleri içinde yer buluyor. Mennan Usta, 13 yaşında giriştiği sanayicilikten onu  2015’deki erken ölümü  ayırıyor. ‘’Makine insan vucuduna  benziy. İmkansız olan sadece zordur ‘’sözü bu ‘’deli gönüllü ‘’ güzel girişimciye ait. Yapmadığı makinenin kalmadığını Arolat kaydetmeyi unutmuyor.

Ve bunun gibi  ‘’Küçük Çan‘ın Büyük Kale’sini Kuran İnsan ‘’ olarak tanınan  İbrahim Bodur,  ‘’Efsane İkili ‘’ olarak tanınan ve inşaatçılıkta 500 ‘e yakın  yenilikçilikle bilimsel literatüre giren ‘’ Taahhüdün Önderleri ‘’ olarak anılan STFA kurucuları  Sezai Türkeş ve Fevzi Akkaya, hep  yeni rasyonel yatırım alanları bulan ve bunu  Kibar Holding çatışı altındaki   bir kurumsallaşma ile başarılı kılan Asım Kibar, 19 ülkede 80.000 insanı istihdam eden Anadolu Grubu‘nun temellerini  kadim ortağı İzzet Özilhan ile birlikte atıp, yükselten  Kâmil Yazıcı  ve  nihayet  herkesin ‘’ Şarık ağabey ‘’ olarak andığı ve taahhüd sektörünü yurt dışında başarılı kıldığı kadar ‘’gönüllü diplomat‘’ olarak Türkiye’nin bir dizi dış gerginliğinde arabulucu olan ENKA Holding kurucularından  Şarık  Tara ‘’Cumhuriyetin Yaratıcı Kahramanları ‘’ kitabının portreleri.                   

Nurettin Çarmıklı, Kadir Has,Şakir Kopuz, Alber Bilen, Ali Osman Ulusoy, Selçuk Yaşar, Ahmet Dallı, Kemal Dedeman ve İdris Yamantürk  Osman Arolat‘ın  diğer girişimci portreleri.

Arolat’ın sıcak ve özlü kaleminden bu ‘’yaratıcı kahramanları’’ okumanızı salık vereceğim.

Bu eserden etkilenecek, yararlanacak, günümüzde kimi anımsanmayan bu yaratıcı girişimcilere saygı duyacak, onlara zemin yaratan Cumhuriyet yönetimine eminim şükran duyacaksınız.

———————–

* Efil yayınları, Ankara 2021